Prije nego što direktno odgovorim na ovo pitanje spomenuću neka pitanja koja su vezata za namaz kod i oko kaburova:
1 Klanjanje dženaze kod kabura ili na mezarju, što je dozvoljeno.
Ako osoba umre a insan nije bio u mogućnosti da mu klanja dženazu u mesdžidu/džamiji, onda je dozvoljeno da mu klanja dženazu na mezarju, nakon što je ukopan. Dokaz za ovo je ono što je Poslanik, sallallahu alejhi ve sellem, uradio. Prenosi se od Ebu Hurejre, radijallahu anhu, da su crn čovjek ili crna žena čistili džamiju, i on je (ili ona) umro. Onda je Poslanik, sallallahu alejhi ve sellem, pitao za njega i oni su rekli: “Umro je.” On je rekao: “Zašto me niste obavijestili? Pokažite mi njegov (ili njen) kabur.” Pa je otišao do kabura i klanjao dženazu. (Zabilježili su ga Buharija i Muslim).
Imam Ahmed kaže: “Namaz (dženaza) na kaburu prenosi se u šest vjerodostojnih hadisa.” (Vidjeti: El-Mugni, 2/385).
Šejh Abdul-Aziz ibn Baz, rahimehullahu te'ala, je rekao: “Dozvoljeno je klanjati dženazu preminulome na mezarju kao i što mu je dozvoljeno klanjati dženazu nakon što je ukopan…” Pa je šejh kao dokaz naveo prethodno citirani hadis. (Fetava El-Ledžnetid-Daime, 8/392)
2 Klanjanje na mezarju – mimo dženaze namaza – ovaj namaz je neispravan, bilo da je obavezan ili dobrovoljan.
Neki od dokaza za to su:
a) Riječi Poslanika, sallallahu alejhi ve sellem: “Čitava zemlja je mesdžid, osim mezarja i kupatila.” (Zabilježili su ga Tirmizi, Ibn Madže i drugi, a šejh Albani ga je ocijenio sahihom u Sahihu Ibn Madže br: 606).
b) Poslanik, sallallahu alejhi ve sellem, je rekao: “Allah prokleo jevreje i kršćane, uzeli su kaburove svojih poslanika za mjesto gdje će činiti ibadete.” (Zabilježili su ga Buharija i Muslim)
3 Što se tiče pitanja namaza u džamiji koja je sagrađena na mezarju, tj. na mjestu gdje su postojali kaburovi i koje je služilo za ukop umrlih se izgradi džamija to je zabranjeno i namaz u toj džamiji nije ispravan. Svejedno da li se džamija izgradi iza, ispred ili sa strane postojećih kaburova.
Neki od dokaza za to su:
a) Prethodna dva hadisa obuhvataju ovu situaciju gdje se kaburovi/mezarje uzima za mjesto izgradnje mesdžida/džamije.
b) Od Ebu Seida El-Hudrija, radijallahu anhu, prenosi se da je Allahov Poslanik, sallallahu alejhi ve sellem, zabranio da se gradi na kaburovima, ili da se sjedi na njima, ili da se klanja na njima. (Bilježi Ebu J'ala u svom Musnedu, 66/2, a njegov lanac prenosilaca je sahih)
c) Od Enesa, radijallahu anhu, se prenosi da je Allahov Poslanik, sallallahu alejhi ve sellem, zabranio (klanjanje) namaza na kaburovima. (Prenosi Ibn Hibban, 343)
d) Riječi Allahovog Poslanika, sallallahu alejhi ve sellem: „Ne klanjajte (okrenuti) prema niti na kaburu.“ (Bilježi Et-Taberani u El-Mu'džemul-kebiru, 3/145/2)
4 Nema razlike između izgradnje džamije na kaburovima i unošenja kabura u džamiju. Oba postupka su haram, jer je opasnost ista. Stoga je Hafiz El-Iraki, rahimehullah, rekao: „Kada bi neko sagradio džamiju sa ciljem da bude ukopan u nekom od njenih dijelova, potpao bi pod prokletstvo. Naprotiv, haram ga je ukopati u džamiji, pa čak i kad bi uvjetovao da bude ukopan unutar džamije, to se neće ispoštovati jer njegov uvjet je suprotan njegovom uvakufljenju mesdžida.“ (El-Menavi u Fejdul-Kadir, 5/274)
ODGOVOR:
Što se tiče konkretnog pitanja o namazu u džamiji oko koje ima kaburova, a koji su nastali nakon izgradnje džamije, postoje tri situacije shodno položaju kaburova u odnosu na džamiju:
➢ Prva situacija: Da kaburovi budu sa desne strane.
➢ Druga situacija: Da kaburovi budu sa lijeve strane.
➢ Treća situacija: Da kaburovi budu ispred džamije (u pravcu kible).
Ako čovjek koji ima mogućnost da klanja namaz u džamiji oko koje nema kaburova, onda je to bolje i preče da učini. Ali, ako se nalazi u mjestu u kojem nema osim jedna džamija onda postoji detaljno pojašnjenje.
Što se tiče prve i druge situacije dozvoljeno je klanjati u takvim džamijama (ako nema druge džamije) jer su kaburovi došli nakon izgradnje džamije.
A što se tiče treće situacije osnova je zabrana a za dozvolu namaza postoje uslovi. Rekao je Poslanik, sallallahu alejhi ve sellem:
ال تجلسوا على القبور وال تصلوا إليها
„Nemojte sjediti na kaburima niti klanjati prema njima.“ (Bilježe ga Muslim, Ebu Davud, En-Nesai, Et-Tirmizi i drugi)
Es-San'ani, rahimehullah, u svom poznatom djelu Subulus-Selam, kaže: “Ovaj hadis sadrži zabranu klanjanja namaza prema kaburu, kao što je zabranjeno klanjati i na kaburu. Osnova je da iz spomenute zabrane proizilazi da je činjenje toga haram/zabranjeno. U hadisu nije spomenut način na koji se odnosi okretanje u namazu prema kaburu, a smatram da se to odnosi na ono što se u običaju ljudi smatra okretanjem prema kaburu.” (Subulus-Selam, str. 1/205)
Ibn Hadžer el-Hejtemi, rahimehullah, je rekao: „Uzimanje kabura za džamiju znači (obavljati) namaz na njemu ili u njegovom pravcu.“ (Ez-Zevadžir, 1/246)
Imam Šafija, rahimehullah, je u svojoj knjizi El-Umm, 1/317, zapisao: „Mrzim da se nad kaburom gradi džamija i da se on ističe, ili da se klanja na njemu, a vidljiv je i poznat, ili da se klanja prema njemu.“
Dakle, nije dozvoljeno obavljati namaz u džamiji ako se kaburovi nalaze ispred nje u pravcu kible. To zato što hadisi koji zabranjuju namaz prema kaburovima obuhvataju direktno klanjanje prema kaburu kao i da se klanja u džamiji ako se kaburovi nalaze ispred nje.
Rekao je šejh Ibn Baz, rahimehullah: „Ako se u pravcu kible (ispred džamije) nađe nešto od kaburova, preče je da između džamije i kabura bude zid mimo zida džamije ili put koji predvaja džamiju od kaburova. Ovo je bolje i preče. Na taj način biva dalje od okretanja prema kaburovima. A ako su (kaburovi) sa desne ili lijeve strane džamije tj. sa desne ili lijeve strane klanjača onda im to ne šteti.“ (Medžmu’ Fetava Ibn Baz, 13/357)
Šejh Usejmin, rahimehullah, kaže: „Ako neko upita: Šta je uslov da se može klanjati prema njima (kaburovima)? Kažemo: Zid koji ih pregrađuje. Osim ako to nije ujedno zid mezarja jer imam sumnje po tom pitanju. Ali ako ima poseban zid između tebe i mezarja onda nema sumnje da je to dozvoljeno. Također, ako je između tebe i mezarja put onda nema zabrane.“ (Eš-Šerhul-Mumti’, 2/254)
Dakle, ako su ispred džamije u pravcu kible kaburovi, a nema posebnog zida mimo zida džamije koji odvaja kaburove kao zasebnu parcelu ili da između džamije i kaburova/mezarja ima put koji ih odvaja, onda namaz u toj džamiji nije dozvoljen i to se smatra klanjanjem prema kaburovima što je zabranjeno u prethodno citiranim hadisima. Ali ako postoji zaseban zid mezarja ili put između džamije i mezarja onda je namaz u toj džamiji dozvoljen. A Allah najbolje zna.
Odgovorio: mr. Ifet Zukorlić
